O sytuacji pracowników z Ukrainy w Polsce w dobie epidemii, wysiłkach samorządu i NGOsów na rzecz ochrony praw migrantów, nastrojach społeczności lokalnej oraz szeregu innych ważnych kwestii w wywiadzie z Pełnomocnikiem Prezydenta Wrocławia ds. Mieszkańców Pochodzenia Ukraińskiego Panią Olgą Chrebor.

 

• Jak pandemia koronawirusa wpłynęła na sytuację obywateli Ukrainy mieszkających we Wrocławiu?

Epidemia koronawirusa dotknęła nas wszystkich, ale migranci byli jeszcze bardziej narażeni na jej ekonomiczne i prawne konsekwencje. Od 15.03.2020 r. Polska wprowadziła tymczasowy zakaz wjazdu cudzoziemców do Polski, z kolei Ukraina zawiesiła międzynarodowe połączenia lotnicze i kolejowe od 17.03.2020. Dla obywateli Ukrainy oznaczało to ograniczone możliwości wjazdu do Polski, ale także wyjazdu do rodzin. Tym bardziej, że na początku pandemii komunikaty dotyczące przekraczania polsko-ukraińskiej granicy było dosyć chaotyczne, włącznie z tym, że obywatele Ukrainy obawiali się całkowitego zamknięcia granic.

 

Większość firm zatrudniających imigrantów (zwłaszcza małe i z sektora usług) doświadczyło spadku przychodów w marcu i kwietniu 2020 i część redukowała zatrudnienie. Nie posiadam szczegółowych danych, ale na podstawie napływających zgłoszeń założyć możemy, że podobnie jak w innych regionach Polski, lockdown szczególnie dotknął we Wrocławiu migrantów zatrudnionych w branżach, które ucierpiały jako pierwsze: gastronomii, hotelarstwie czy turystyce. Jednocześnie obywatele Ukrainy byli w stanie szybko znaleźć zatrudnienie u innego pracodawcy (np. w rolnictwie czy przy obsłudze kas sklepowych), jednak procedury związane legalizacją pracy utrudniały elastyczną zmianę pracodawcy cudzoziemcom.

 

Dodatkowym utrudnieniem dla obywateli Ukrainy był zmieniający się kilkukrotnie od marca obowiązek odbywania kwarantanny po wjeździe do Polski. Dla osób przyjeżdżających do Polski po raz pierwszy, oznaczało to konieczność zapewnienia miejsca do odbycia kwarantanny przez pracodawcę, co dla wielu pracodawców było obciążeniem finansowym i utrudniało podjęcie pracy w Polsce. Ograniczona została także mobilność obywateli Ukrainy, którzy w przypadku wyjazdu do Ukrainy musieli przechodzić kwarantannę dwa razy – w Ukrainie i w Polsce.

 

Utrudniona możliwość wyjazdu do Ukrainy była dodatkowym obciążeniem psychicznym ze względu na utrudniony kontakt z bliskimi.

 

Trudnością dla obywateli Ukrainy było także ograniczone działanie polskich konsulatów w Ukrainie i Punktów Przyjmowania Wniosków Wizowych do Polski, które zawiesiły czasowo przyjmowanie bezpośrednich wizyt.

 

• Jak kształtuje się sytuacja na rynku pracy w kontekście udziału w nim obywateli Ukrainy?

 

NBP w okresie od listopada 2019 do maja 2020 przeprowadziło badanie ankietowe, z którego wynika, że zatrudnienie cudzoziemców w polskiej gospodarce zmniejszyło się pomiędzy lutym i majem 2020 o ok. 10%, głównie z powodu trudności związanych z przekraczaniem granicy ukraińsko-polskiej. Osoby, które po wprowadzeniu stanu pandemii wyjechały na Ukrainę, miały ograniczone możliwości powrotu do Polski. Następstwa epidemii COVID-19 nie spowodowały jednak masowych wyjazdów obywateli Ukrainy. Podobnie kształtuje się sytuacja we Wrocławiu. Stopa bezrobocia w województwie dolnośląskim wynosi obecnie 5,7 %. W samym Wrocławiu jest to jeszcze mniej, mamy więc do czynienia z bezrobociem frykcyjnym. Utrata pracy przez obywateli z Ukrainy obnażyła po raz kolejny utrudnienia natury formalnej, związane z legalizacją pracy. Procedury wiążące pracownika-cudzoziemca z pracodawcą mają obecnie charakter „niewolniczy”. Zmiana podmiotu powierzającego wykonywanie pracy wskazanego w zezwoleniu wymaga uzyskania nowego zezwolenia na pobyt czasowy i pracę Epidemia pokazała dotkliwie, jak niefunkcjonalne jest to rozwiązanie. W momencie utraty pracy w branży gastronomicznej i hotelarskiej pracownicy z Ukrainy nie mogli płynnie podjąć pracy w innych sektorach, właśnie ze względu na formalności, a nie przez brak podaży ofert. We Wrocławiu wciąż możemy mówić o  „rynku pracownika”, popyt na „ręce do pracy” jest stabilny, przesunął się jedynie do innych branż. Obecnie procedowany jest na poziomie krajowym „Projekt ustawy o zmianie ustawy o cudzoziemcach”, który, miejmy nadzieję, usprawni postępowania dotyczące udzielania cudzoziemcom zezwoleń na pobyt czasowy i pracę.

 

• Jakie kroki poczyniły władze miasta Wrocławia w celu ochrony tej grupy społecznej??

 

W porozumieniu z przedstawicielami organizacji pozarządowych oraz liderami ukraińskiej społeczności we Wrocławiu natychmiast podjęliśmy próbę diagnozy bieżących wyzwań. Część Ukraińców, mieszkańców Wrocławia, wobec utraty pracy, wskazywała na konieczność wyjazdu do domu. Większość obywateli Ukrainy decydowała się jednak pozostać we Wrocławiu i oczekiwała wsparcia na miejscu – głównie informacyjnego. Podczas spotkań konsultacyjnych w trakcie pandemii wybrzmiały zatem następujące potrzeby: z jednej strony dostarczania wiarygodnych informacji obywatelom Ukrainy pozostającym na miejscu dotyczycących: sytuacji na granicy, prawa pracy, prawa do ubezpieczenia, rządowego pakietu kryzysowego, wydłużenia składania dokumentów PIT, ogólnej sytuacji epidemiologicznej we Wrocławiu i w Polsce oraz zabezpieczania się przed koronawirusem, z drugiej zaś objęcie wsparciem osób, które mają utrudniony powrót do kraju.

 

W odpowiedzi na te oczekiwania od początku epidemii WroMigrant, miejski punkt informacji, przeniósł swoją działalność w formułę zdalną i udzielał informacji za pośrednictwem telefonów komórkowych, e-maila i aplikacji mobilnych (messenger, viber, whatsapp). Konsultacje prowadzone były i są m.in. w języku ukraińskim. WroMigrant udzielał informacji na temat spraw urzędowych: legalizacji pobytu i pracy, edukacji, kursów językowych, opieki zdrowotnej, zameldowania, numeru PESEL, wyrabiania innych dokumentów, prawa jazdy, mieszkania, konsulatów, ale przede wszystkim dostarczał obywatelom Ukrainy rzetelnej wiedzy w zakresie zmian dotyczących dokumentów pobytowych w czasie epidemii, rozwiązań znajdujących się w tarczy antykryzysowej, itd. W czasie epidemii UM we Wrocławiu we współpracy z Wrocławskim Centrum Zdrowia uruchomiło infolinię wsparcia psychologicznego w języku ukraińskim i rosyjskim.

 

W marcu we współpracy z Ambasadorem Ukrainy w Polsce Andrijem Deszczycą, przy szczególnym zaangażowaniu Biura Współpracy z Zagranicą i Prezydenta Miasta Wrocławia, udało się zorganizować transport dla obywateli Ukrainy chcących (w obliczu ograniczeń w ruchu granicznym między Polską i Ukrainą oraz potencjalnego trwałego zamknięcia ruchu lotniczego i utrudnień w połączeniach międzynarodowych związanych z pandemią koronawirusa) wyjechać do Ukrainy. Uruchomiono specjalny przejazd z Wrocławia do Przemyśla dla obywateli Ukrainy, którzy zdecydowali się na powrót do kraju realizowany w formie „kordonu sanitarnego” przez Ambasadę Ukrainy w Rzeczypospolitej Polskiej. Z Przemyśla obywatele Ukrainy mieli zapewniony przejazd pociągiem Ukrzaliznytsi do Lwowa i Kijowa.

 

Reagowaliśmy też na bieżące potrzeby – w trybie pilnym udało się przekazać laptopy dzieciom rodzin imigranckich, które były czasowo wykluczone z edukacji zdalnej. Specjalną opieką zostały objęte klasy przygotowawcze skierowane do dzieci obcojęzycznych rozpoczynających naukę we wrocławskich szkołach. W klasach tych większość stanowią uczniowie z obywatelstwem ukraińskim.

 

Szczególnie istotne w okresie lockdownu było szybkie przekazywanie rzetelnych informacji dotyczących decyzji podejmowanych przez rząd oraz Prezydenta Wrocławia. Miasto uruchomiło zatem specjalny serwis informacyjny dotyczący pandemii koronawirusa na stronie wroclaw.pl, który miał też swoje wydanie w języku ukraińskim.

 

• Jak spadek ekonomiczny i bankructwo wielu firm zmniejszyło popyt na pracowników?

 

W końcu sierpnia 2020 w ewidencji powiatowych urzędów pracy województwa dolnośląskiego odnotowano 69 671 osób bezrobotnych. Pracodawcy zgłosili do powiatowych urzędów pracy 11 074 miejsc pracy i aktywizacji zawodowej. Na 1 zgłoszone wolne miejsce pracy przypadało więc przeciętnie 0,7 nowo zarejestrowanego bezrobotnego. Według GUS stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie dolnośląskim wyniosła 5,7%. W porównaniu z lutym jest to wzrost bezrobocia o prawie jeden punkt procentowy (w lutym i styczniu 2020 stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie dolnośląskim wynosiła 4,9%.), lecz jednocześnie wskaźnik zestawiający liczbę zgłoszonych ofert i zarejestrowanych bezrobotnych pozostał na tym samym poziomie, co na początku roku (w styczniu 2020 wynosił 0,7).

 

Liczba bezrobotnych nowo zarejestrowanych we Wrocławiu w odpowiednich miesiącach roku 2020 nie wskazuje na zmniejszenie popytu na pracowników (przykładowo: w styczniu zarejestrowało się we Wrocławiu 1259 bezrobotnych, w marcu – 900, w sierpniu 985, wrześniu – 1203). Trudno jednak odnieść te statystyki do imigrantów, którzy z dużym prawdopodobieństwem nie rejestrują się w UP w razie utraty pracy.

 

• Z jakimi problemami najczęściej zwracają się do Pani obywatele Ukrainy? Jakie są drogi i możliwości ich wsparcia proponowane przez Panią lub inne powołane do tego instytucje?

 

Obecnie najwięcej spraw indywidualnych i konsultacji dotyczy kwestii legalizacji pobytu, pracy, edukacji oraz stanu epidemicznego. Wyspecjalizowanym podmiotem miejskim, który funkcjonuje od lutego 2020 przy Wrocławskim Centrum Rozwoju Społecznego i do którego trafiają sprawy z powyżej wskazanego zakresu jest punkt WroMigrant. Wiele zapytań w czasie stanu epidemicznego dotyczyło specjalnych rozwiązań dla cudzoziemców, które zostały zawarte w tarczy antykryzysowej. Umożliwiony został legalny pobyt także po wygaśnięciu dokumentu pobytowego w czasie epidemii, ale po 14 marca 2020, do 30 dnia po odwołaniu tego stanu, który obowiązywał jako ostatni. Wydłużone zostały także terminy na składanie wniosków o zezwolenie na pobyt oraz zezwolenia na pracę. Obywatele Ukrainy często pytali o te właśnie zmiany i ich konsekwencje. Niezmiennie częstym tematem konsultacji jest podjęcie pracy, zmiana pracy, warunki umowy, wyrabianie dokumentów zezwalających na pracę. Wromigrant zapewnia też możliwość umówienia konsultacji z prawnikiem. Edukacja: rekrutacja do szkół i przedszkoli, szkoły średnie i policealne, nauka języka polskiego dla dorosłych – to także popularne zapytania. W stanie epidemii dostawaliśmy również wiele pytań dotyczących zasad odbywania kwarantanny, testów na koronawirusa, sanepidu, itp.

 

• Jaka jest rola lokalnych NGOsów w pomocy dla Ukraińców dotkniętych bezrobociem i adaptacją do życia we Wrocławiu?

 

Oferta organizacji pozarządowych skoncentrowana jest przede wszystkim na działalności informacyjnej, edukacji, wsparciu w procedurach legalizacyjnych oraz adaptacji językowej i międzykulturowej Ukraińców. Fundacja Ukraina oferuje kursy językowe, konsultacje z prawnikiem, psychologiem i doradcą zawodowym, prowadzi punkt informacyjny, realizuje działania kulturalne i integracyjne. W skomplikowanych sprawach pobytowych i procedurze uchodźczej specjalizuje się Stowarzyszenie Nomada. Wrocławskie NGO proponują też szeroką ofertę w zakresie działań dla dzieci obcojęzycznych oraz adaptacji w szkołach. Fundacja Kalejdoskop Kultur we współpracy z Wrocławskim Centrum Rozwoju Społecznego przygotowuje do pracy asystentów międzykulturowych, szkoli dyrektorów szkół i nauczycieli oraz prowadzi zajęcia z zakresu edukacji kulturalnej dla mniejszości ukraińskiej i przedstawicieli innych kultur. Fundacja na Rzecz Studiów Europejskich organizuje półkolonie i działania integracyjne. Stowarzyszenie Edukacji Krytycznej, wśród szerokiej gamy projektów edukacyjnych, w trakcie pandemii proponowało także korepetycje zdalne dla dzieci ukraińskich. W ramach projektu „Johanneum Novum” konsorcjum wrocławskich NGO organizuje zajęcia edukacyjne dla dzieci obcojęzycznych oraz półkolonie. Fundacja MODE i Porozumienie Wschód – Zachód prowadzi kursy języka polskiego dla obcokrajowców. Oczywiście migranci korzystają też z oferty NGO skierowywanej do szerszej grupy wykluczonych, jak np. posiłki dla osób bezdomnych organizowane przez wolontariuszy „Zupy na Wolności.”

 

• Wrocław tradycyjnie postrzegany jest jako miasto o wielokulturowej tradycji. Na ile ta spuścizna ma wpływ obecnie na otwarcie społeczności Wrocławia na cudzoziemców, w szczególności obywateli Ukrainy? Czy są oni postrzygani wyłącznie jako siła robocza, czy też jako pozytywne zjawisko kulturowe, współtworzące dzisiejszy Wrocław?

 

Wrocław związany jest z Ukrainą szczególnie, nie tylko ze względów historycznych. Pamięć o lwowskich profesorach, powojennych wschodnich przybyszach zasiedlających miasto czy symbolicznych dla polsko-ukraińskich relacji lwowsko-wrocławskich instytucjach takich jak Ossolineum to ważny, ale nie jedyny element funkcjonowania Ukrainy we Wrocławiu. Polityka obecnych, jak i poprzednich władz miasta ze szczególną uwagą skupiała się na ukraińskim mieście-partnerze Lwowie. Z inicjatywy posła Sławomira Piechoty w latach 2001-2009 realizowaliśmy szeroko zakrojony Program: Wrocław-Lwów. Partnerstwo dla Pomocy. Program stanowił praktyczną realizację porozumienia o współpracy pomiędzy Wrocławiem a Lwowem z dnia 27 czerwca 2001 r., był w swojej istocie programem powstałym na bazie partnerstwa miast. Urząd Miasta Wrocław postanowił nadać nowej jakości swojej działalności międzynarodowej i zlecić zarządzanie programem współpracy miast organizacji pozarządowej – koordynatorem projektu była Fundacja Krzyżowa dla Porozumienia Europejskiego i realizowano go w partnerstwie z innymi wrocławskimi i lwowskimi podmiotami  – organizacjami pozarządowymi, szkołami, instytucjami. 29 maja 2002 r. we wrocławskim Ratuszu sporządzono Deklarację współpracy Wrocław – Lwów: Partnerstwo dla Pomocy. Sygnatariuszami deklaracji oprócz Zarządu Miasta Wrocławia, było kilkanaście organizacji i instytucji działających w obszarze pomocy społecznej i współpracy międzynarodowej.

 

Z czasem program ewoluował – rozrósł się zarówno merytorycznie, jak i geograficznie (od 2007 roku umożliwiał on współpracę wrocławskim NGO-som nie tylko ze Lwowem, ale i z całą Ukrainą), zmienił także nazwę na Program Wrocław – Lwów. Partnerstwo dla Współpracy, wielu z partnerów – założycieli jest aktywnymi promotorami polsko-ukraińskiego dialogu do dziś.

 

Wśród strategicznych celów, które postawili przed sobą sygnatariusze deklaracji Programu znalazły się, m. in.: rozwój dobrosąsiedzkiej współpracy pomiędzy Polską i Ukrainą, wspieranie przemian zachodzących na Ukrainie poprzez wykorzystanie doświadczeń polskich, budowanie dobrego klimatu dla rozwoju kontaktów w innych dziedzinach, np. kulturalnych, gospodarczych. Wszystkie te działania budowały trwałe i silne związki międzyludzkie.

 

Gdy na Ukrainie wybuchła obywatelska Rewolucja Godności, wrocławianie wspierali ukraińskie społeczeństwo organizując marsze, akcje poparcia czy upamiętniające performensy jak np. 40 dni od śmierci bohaterów Majdanu. Podczas Miesiąca Lwowskiego Europejskiej Stolicy Kultury 2016 na miesiąc przekazaliśmy symbolicznie tytuł stolicy naszemu ukraińskiemu miastu partnerskiemu. Wspólnie z intelektualistami z całego świata apelowaliśmy o uwolnienie Olega Sencowa.

 

W styczniu 2020 r. Rada Miejska Wrocławia przyjęła rezolucję, zgodnie z którą rok 2020 został ustanowiony Rokiem Profesorów Lwowskich. To forma oddania hołdu tym, którzy położyli fundamenty pod rozwój Wrocławia.

 

Dziś co dziesiąty mieszkaniec Wrocławia to obywatel/obywatelka Ukrainy. Wszystkie wskazane powyżej procesy i inicjatywy wprowadziły dialog polsko-ukraiński we Wrocławiu na inny poziom. Świadectwem tego, jest choćby fakt, że Wrocław jest pierwszym miastem w Polsce, które powołało przy Prezydencie Pełnomocnika ds. mieszkańców pochodzenia ukraińskiego.

 

Wrocław nie jest już tylko miastem otwartym na cudzoziemców, w tym obywateli Ukrainy, lecz przez różne narodowości aktywnie współtworzonym. Szczególną rolę w budowaniu wspólnoty wrocławskiej odgrywają Ukrainki-kobiety. Włączają się w spontaniczne akcje społeczne, aktywnie uczestniczą w życiu kulturalnym miasta, angażują się w życie szkolne, będąc często ambasadorkami swoich rodzin w nowym kraju. Bez wątpienia we Wrocławiu Ukraińcy nie są postrzegani jedynie jako tania siła robocza. Biorą udział w otwartych sesjach Rady Miejskiej, głosowaniu na Wrocławski Budżet Obywatelski, życiu społecznym, wydarzeniach sportowych. Jako ciekawostkę przypomnę, że Pierwszy Wrocławski Bieg Niepodległości wygrał Ukrainiec Roman Romanenko, tuż za nim był Kenijczyk Cherutich Nelson Kipkogei. Nie bez znaczenia na tak pozytywny obraz imigrantów w mieście ma konsekwentnie prowadzona polityka miejska, a w szczególności postawa Prezydenta Wrocławia Jacka Sutryka, który bezkompromisowo zasądza wszelkie akty wandalizmu i mowy nienawiści podkreślając jednocześnie, że Wrocław jest miastem otwartym dla wszystkich.

 

• Jakie są organizacje Ukraińców działające we Wrocławiu i jaki jest obszar ich działalności?

 

Organizacje działające na rzecz migrantów, jak założona przez Konsula Honorowego Grzegorza Dzika Fundacja Ukraina, Stowarzyszenie Porozumienie Wschód – Zachód czy Fundacja Świetlica koncentrują się przede wszystkim na projektach wspierających nowoprzybyłych w ich adaptacji i samorozwoju. Organizują spotkania, warsztaty o charakterze integracyjnym, konsultacje, realizują mini-przedsięwzięcia kulturalne czy edukacyjne. Związek Ukraińców w Polsce (Koło we Wrocławiu) to oddział ogólnopolskiego stowarzyszenia zrzeszającego mniejszość ukraińską, obywateli Polski – działalność lokalnego koła skupia się na nauczaniu języka ojczystego i kultywowaniu tożsamości oraz działaniach kulturalno-integracyjnych. Inny charakter mają organizacje pozarządowe, takie jak Fundacja Kalejdoskop Kultur czy Fundacja Ptach, które z jednej strony działają lokalnie na rzecz integracji obywateli Ukrainy i promocji kultury ukraińskiej, lecz ich głównym obszarem działalności jest współpraca międzynarodowa. Organizacje te organizują zbiórki charytatywne, realizują projekty humanitarne i z zakresu edukacji globalnej. Fundacja Kalejdoskop Kultur we współpracy z zagranicznymi partnerami publicznymi i pozarządowymi realizuje projekty w Ukrainie na rzecz ofiar konfliktów zbrojnych, w dziedzinie pomocy rozwojowej, dobrych praktyk w samorządzie, itp.

 

Istotną rolę w życiu społecznym Ukraińców odgrywają wspólnoty wiernych związane m. in. z parafią greckokatolicką pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego i  prawosławną katedrą pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy oraz lokalne media tradycyjne i społecznościowe dedykowane dla migrantów ukraińskich we Wrocławiu (inpoland.net.pl, Gazeta Pryvit, Grupa FB Всі Свої Wroclaw, Grupa FB Ukraińcy we Wrocławiu).

 

• Będziemy wdzięczni również za wskazanie kilku wiodących przedsiębiorstw ukraińskich bądź z kapitałem ukraińskim działającym we Wrocławiu.

 

Mamy we Wrocławiu całkiem spore firmy z branży IT z kapitałem ukraińskim: Cogniance oraz SoftServe. Kilka lat temu zrelokowała się też do Wrocławia Gorilla Group z Ukrainy, to z kolei firma z kapitałem amerykańskim.

 

Olga Chrebor jest Pełnomocnikiem Prezydenta Wrocławia ds. Mieszkańców Pochodzenia Ukraińskiego. Ponadto jest prezeską Fundacji Kalejdoskop Kultur, promotorką dialogu międzykulturowego i współpracy polsko-ukraińskiej, aktywistką zaangażowana od 20 lat w działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz cudzoziemców. Od 15 lat związana zawodowo z sektorem pozarządowym oraz instytucjami kultury (m.in.: Fundacja Krzyżowa dla Porozumienia Europejskiego, Fundacja Edukacji Międzynarodowej, Związek Ukraińców w Polsce, Związek Karaimów Polskich, Centrum Kultury AGORA, Fundacja TransKultura, Centrum Biblioteczno-Kulturalne FAMA). W latach 2008-2012 wykładowca Instytutu Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego w Zakładzie Ukrainistyki. Specjalizuje się w międzynarodowych projektach polsko-ukraińskich i lokalnych inicjatywach partnerskich o charakterze społecznym i kulturalnym.